بوستان کتاب قم

حجت‌الاسلام والمسلمین سید کاظم شمس، یکی از موفق‌ترین مدیران نشر کشور است. او مرکز بوستان کتاب را در دوران ۱۶ سال مدیریت خود به جایگاهی رساند که بعضی سال‌ها اگر به عنوان مرکز نمونه نشر انتخاب نمی‌شد، همه می‌فهمیدند که از باب پرهیز از تکرار است.

بی شک در ۲۰ سال اخیر هیچ مرکز نشری نتوانسته است به اندازه بوستان کتاب جوایز مختلف جشنواره‌ها را از آن خود کند. با خبر شدیم مدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم که خود در آستانه تغییر قرار داشت، مدیر این مرکز را تغییر داد. تغییری که چگونگی آن سرود‌های زیادی را در ذهن اهالی نشر و صاحبان فکر و اندیشه با توجه به جایگاهی که مقام معظم رهبری برای دفتر تبلیغات حوزه علمیه به عنوان نماد روشنفکری حوزه ترسیم کرده‌اند، ایجاد کرد.

هر چند اینگونه تغییرات در فصل مدیریت نوین اجرایی کشور سابقه زیادی یافته است ولی کمتر در محافل حوزوی شاهد آن بوده‌ایم، به این بهانه خدمت حجت‌الاسلام والمسلمین سید کاظم شمس فرزند حضرت آیت‌ا… شمس خراسانی از اکابر علمی و اساتید بزرگ فلسفه و اخلاق و فقه حوزه علمیه رسیدیم و با او درباره ۱۶ سال مدیریت بر بوستان کتاب به گفت‌و‌گو نشستیم:



از شروع به کارتان در بوستان کتاب آغاز کنیم؛ از روز‌های آغاز به کار بگویید؟



ـ در ۲۸/۱۰/۷۳ مراسم معارفه اینجانب به عنوان مسئول مؤسسه انجام گرفت و در تاریخ ۱۵/۱۰/۸۹ بعد از ۱۶سال به عمر مسئولیت ما پایان داده شد. قبل از مسئولیت اینجانب مؤسسه ۱۲ سال سابقه فعالیت داشت و ۷ مدیریت عهده‌دار مسئولیت آن بودند.

به یاد دارم اولین کتابی که در سال ۷۳ برای چاپ و انتشار انتخاب کردم کتاب حجاب از دیدگاه قرآن وسنت به شماره ۲۹۸ بود. تا آن تاریخ با ۳۰۰ عنوان کتاب چاپ مجدد جمعا ۵۹۶ عنوان کتاب در انتشارات بوستان منتشر شده بود.

در حال حاضر تعداد کل آثار منتشر شده رقم ۴۶۱۴ عنوان که ۱۸۶۵ عنوان آن چاپ اول است به این معنی که در این ۱۶ سال ۱۵۶۷ کتاب چاپ اول ۲۴۵۱ عنوان باز چاپ و جمعا ۴۰۱۸ عنوان کتاب در شمارگان بالغ بر۱۱ میلیون نسخه منتشر شده است.



در سال ۸۹ نیز ۲۸۵ عنوان که۷۴ عنوان چاپ اول منتشر شده و۵۰ عنوان چاپ اول در چاپخانه و همچنین۱۶۵ عنوان چاپ اول در مرحله آماده سازی است که علی القاعده انتشار آن تا سال ۹۱ به درازا خواهد کشید.

بنابراین شماره کتب چاپ اول، از عدد ۲۹۸ پس از این ۱۶ سال به رقم۲۰۷۵ رسید ومسلسل انتشار(مجموع چاپ اول وبازچاپ)از رقم۵۹۶ به رقم ۴۶۱۴ رسید. در ۱۲ سال اول متوسط ۵۰ عنوان در هرسال ودر این ۱۶ سال۵ برابر آن و متوسط سالانه ۲۵۰ عنوان منتشر شده است.

بوستان کتاب این سال‌ها درخشندگی زیادی در جشنواره‌ها داشت، آمار آن یادتان است؟

ـ در مجموع ۲۹۲ اثر از آثار منتشر شده مؤسسه در جشنواره‌های مختلف برگزیده شده است.در ۱۲ سال اول فعالیت مؤسسه ۸ عنوان برگزیده گردید و در ۱۶ سال دوره اخیر ۲۸۴ عنوان. با توجه به این که این گزینش براساس آثار چاپ اول است، در سال‌های اول حدود ۳ درصد و در این ۱۶سال ۱۸ درصد آثار چاپ اول برگزیده بوده‌اند.

مؤسسه در این ۱۶ سال ۲۸ نوبت ناشر برگزیده شد(قبل از آن، این امتیاز را نداشت).۷ نوبت ناشر برگزیده کشوری، یک نوبت خادم قرآن، ۹ نوبت ناشر برگزیده حوزه، ۴نوبت ناشر برگزیده دانشجویی، ۲ نوبت ناشر برگزیده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و…

شنیدیم پرکارترین ناشر کشور شده‌اید؟

ـ بلی، با ارزیابی دفتر مقام معظم رهبری درسال ۸۷ نسبت به مراکز فرهنگی زیر مجموعه دفتر ایشان براساس آمار رسمی وزارت ارشاد در سال معیار(۸۶)مؤسسه بوستان کتاب به عنوان پرکارترین ناشر کشور شناخته شد.چنین امتیازی نصیب بخش‌های دیگر دفتر در مقایسه با سازمان‌های دیگر نشد.

از شروع کار برایمان بگویید، چگونه شروع کردید؟

ـ در اولین اقدام اینجانب درهمان روز‌های اول مسئولیت با دعوت از تعدادی از سروران معزز فضلای حوزه که غیر از کارهای معمول حوزه آشنا به حوزه تألیف و نقد بودند، سنگ بنای اقدامی مبارک شکل گرفت. قرار شد هر دوهفته یک بار جلسات در عصر پنجشنبه برگزار شود که جلسه ۳۵۲ آن در ۱۶/۱۰/۸۹ تشکیل شد. متوسط سالانه ۲۲ جلسه. بعید می‌دانم هیچ جلسه‌ای با این نظم وتعهد استمرار یافته باشد.

ـ تهیه اساسنامه وپروانه انتشار:

شاید کمی تعجب برانگیز باشد که مؤسسه تا آن موقع فاقد اساسنامه مصوب وحتی پروانه انتشار از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. با اقدام برای تهیه اساسنامه وفرآیند تصویب در هیأت مدیره وقت دفتر در سال ۷۵ درنهایت در مهرماه ۷۶ مؤسسه پروانه نشر موقت دریافت کرد.

ـ قرار‌داد نشر با مؤلفان:

بابررسی قراردادهای رایج ناشران بزرگ کشور، قرارداد نشر در سال۷۴ تهیه وتمام آثاری که منتشر شد بدون تنظیم وعقد قرارداد نبود.این قرارداد ۲نوبت ویرایش شد.ازجمله نکات مهم آن، رعایت حقوق ناشر و مؤلف از جمله حق ویرایش برای مؤسسه،وچاپ‌های متعدد و..برای مؤسسه،حق تجدید نظر برای مؤلف در چاپ‌های بعد،حق قبول و تأیید ویرایش انجام شده،حق واگذاری اثر به ناشر دیگر در صورت نایاب بودن کتاب وعدم باز چاپ ومیزان حق التألیف بود که تأثیر‌گذار در فرهنگ رایج روز شد.

ـ اولین ساختار تشکیلات وازجمله ایجادواحد ویرایش:

در سال ۷۴ با الهام از کتاب اصول آماده سازی کتاب دکتر ادیب سلطانی،بخش‌های تولید، پخش واداری مالی شکل گرفت. واحد ویرایش با همت جناب آقای ابوالفضل طریقه دار برای اولین بار در مؤسسه مستقر شد. با توجه به مقاومت برخی نویسندگان با تدبیر ظرف چند ماه به گونه‌ای اقدام شدکه تمام آثار بدون ویرایش اقدام به چاپ نمی‌شود.حتی طبق برنامه هر سال تعدادی آثار در باز چاپ، ویرایش مجدد می‌شود.برخی آثار تا ویرایش هفتم نیز رسیده است.

ـ تدوین دستورالعمل ویرایش:

باتنظیم دستور العمل ویرایش،نمونه خوانی وحروف نگاری،در نهایت کتاب انواع ویرایش، تألیف آقای طریقه دار در سال ۸۳ به عنوان راهنمای کار ویرایش و آموزش ویراستاران منتشر وچاپ چهارم آن در سال ۸۹ منتشرگردید.

ـ هیأت مدیره:

براساس اصلاح اساسنامه سال ۸۴ مؤسسه در تشکیلات آن هیأت مدیره پیش بینی شدوبرای تسهیل تکثیر آثار، چاپخانه نیز به تشکیلات اضافه شد.

ـ به روز رسانی ساختار تشکیلات

براساس نیازهای روز با استقرار کارشناسان برنامه‌ریزی وتحلیل سیستم مؤسسه، شناسایی نقاط قوت وضعف و تنظیم پروژه‌ای اصلاحی، ساختار سال ۸۹ به تصویب هیأت مدیره مؤسسه رسید. از نقاط بارز آن استقرار اداره برنامه ریزی وکنترل تولید بود که در سازمان‌های انتشاراتی سابقه ای نداشت.این اداره در استقرار کامل است. همچنین اداره بازاریابی برای عرضه محصولات به مجموعه پخش اضافه شد. همچنین واحد کنترل کیفیت عهده دارکیفیت تولید آثار گردید.

ـ وب سایت، شبکه اطلاع‌رسانی

ایجاد شبکه ارسال پیامک از اردیبهشت۸۶ برای مشترکین از ابتکارات مؤسسه بود.همچنین ایجاد وب سایت مؤسسه که ۳ نسخه اول آن استاتیک ونسخه ۴ و۵ آن دینامیک است وامکان جست‌و‌جو‌ براساس نیاز مخاطبان را فراهم کرد. این بخش که قرار بود در دهه فجر رونمایی شود، امکان سبد فروش و عرضه فایل متن آثار را فراهم کرده است.

ـ دسته بندی موضوعات ومخاطبان:

از سال ۸۲ موضوعات کتاب‌های مؤسسه که شامل ۱۶موضوع اصلی و۶۰موضوع فرعی بودوهمچنین مخاطبان آثار در سه گروه اصلی تخصصی،عمومی وکودک ونوجوان در صفحه دوم تمام کتاب‌ها ثبت می‌شود.تا در رسیدن به هدف مخاطبان کمک کند.در این ۱۶ سال تعداد عناوین موضوعات چاپ اول عبارت بوده است از: قرآن: ۲۵۰ عنوان، حدیث: ۱۳۴، فقه وحقوق: ۲۹۶، کلام و عقاید: ۱۸۹، فلسفه و عرفان: ۱۷۷، اخلاق و علوم‌تربیتی: ۱۸۵، تاریخ وسیره: ۲۹۴، سیاسی اجتماعی: ۲۱۵، اقتصاد: ۲۲، زبان وادبیات: ۲۰۴، کلیات: ۱۵۷، ادیان ومذاهب: ۱۶، و…. همچنین بیش از ۶۰ درصد آثار چاپ اول تخصصی، ۲۵ درصد عمومی و ۱۵ درصد کودک و نوجوان بوده است.

ـ رعایت استانداردها:

از سال ۷۳ تهیه فیپا، و از تیر ماه ۷۴ ثبت شابک از اقدامات دیگر بود.

ـ مجموعه آثار:

مؤسسه در این دوره توجه ویژه ای به انتشار آثار بزرگان ونخبگان حوزه و همچنین نخبگان جوان داشت.انتشار مجموعه آثار این نویسندگان ویژگی خاصی به آثار مؤسسه داد.انتشار ۳۰ مجموعه آثار، از کارهای منحصر به فرد مؤسسه بود. برخی از مؤلفان در سنین کمتر از ۲۰ سال بودند که اتفاقا آثارشان از آثار برگزیده بود. ازجمله آثار خانم زارع و خانم توفیقی.

ـ مجموعه آثارها:

آشتیانی ۲۲ عنوان، حسن زاده۳۲، ابراهیم امینی۱۳، جوادمحدثی۳۹، دکتر احمدبهشتی۱۶، نجومی۱۲، رسولی محلاتی۸، هاشمی رفسنجانی۵۸، سبحانی۱۸، سیدرضاصدر۲۳، علامه طباطبایی۴۶، ناظم زاده۱۰، رضا مختاری۱۰، یحیی یثربی۸، غلامرضا رحمانی(غیرحوزوی، دانشگاهی)۸ عنوان و…

ـ توجه به مباحث عقلی:

از ویژگی‌های مؤسسه در این دوره توجه به فلسفه وعرفان اسلامی بود.تا قبل از این دوره کتاب‌های این موضوع که ریشه در حوزه‌های علمیه دارد، در حوزه نایاب بود. با انتشار مجموعه آثار علامه طباطبایی، استاد آشتیانی، استاد حسن زاده و… رونقی جدی یافت. همچنین انتشار آثار قائلین به نظریه تفکیک ونقد آنها (۸ عنوان) از عوامل مهم در تعاطی سالم افکار وشناخت علاقه‌مندان به این حوزه فکری وفارغ از مجادلات بی حاصل بود. بدون ‌تردید انتشار درس معارف آیت‌ا… وحید در چند سال اخیرروزهای چهارشنبه در تفسیر سوره یس، ناشی از تأثیر این آثار در حوزه بود. پرداختن آقای سیدان به تدریس آن در قم نیز از شکل گرفتن این رویکرد بود تا هرکدام به طرح صریح دیدگاه خود بپردازند.

ـ یونیفرم کتاب‌ها

از سال ۸۵ با تهیه یونیفرم طرح جلدکه به صورت ثابت رعایت می‌شود،هر یک از ۱۶موضوع کتاب‌ها در یک رنگ عرضه می‌شود.ضمن آن که مجموعه آثار از یونیفرم خاص پیروی می‌کند.

ـ فروشگاه‌ها:

در سال ۷۴ فروشگاه مرکزی مؤسسه با ۱۲۰۰۰عنوان کتاب وعرضه آثار ۱۷۰ ناشر عرضه کتاب مورد نیاز حوزه را به عهده گرفت ومورد اقبال قرار گرفت.فروشگاه تهران،مشهد،و۲فروشگاه قم در سال ۸۴ و فروشگاه کودک در سال ۸۷ درقم،۶ فروشگاه مؤسسه است.

ـ اقبال وفروش مناسب:

علی‌رغم حجم فراوان آثار، که در برخی سال‌های اخیر بازچاپ بالغ بر۵۰۰ عنوان بود،میزان جذب در همان سال تولید بالغ بر ۸۰درصد آثار تولید شده بود.این مقدار فروش با دقت فوق العاده به میزان استقبال از هر کتاب بود.

ـ نوسازی چاپخانه:

با کمک وام وزارت ارشاد و خرید ۵ دستگاه چاپ وصحافی و…وحذف دستگاه‌های قدیمی، در زمینه بهره وری بیشتر وتقلیل هزینه‌ها اقدام شد.

چه شد که با این سابقه دفتر به فکر تغییر مدیریت افتاد، یا شما نخواستید بمانید؟

ـ در چند سال اخیر با افزایش عناوین که علی‌رغم حذف برخی،به رقم بیش از ۱۴۰۰ عنوان کتاب فعال رسیده بود،با متوسط صفحه ۳۰۰،ومتوسط شمارگان ۲۲۰۰، انتشار هر عنوان حدود ۳میلیون تومان سرمایه نیاز داشت که لازم بود بیش از ۳ میلیارد تومان سرمایه در اختیار مؤسسه باشد. در حالی که با خودگردانی مطلق وبدون هیچ کمک از دفتر تبلیغات اسلامی،سرمایه در اختیار فقط یک میلیارد تومان بود که باعث شده بود،نسبت به توان باز چاپ برخی آثار مهم وهمچنین پرداخت حق التألیف‌ها دچار مشکل وشرمنده مؤلفان باشیم. قصدی هم در مسئولان برای رفع این مشکل نبود،در حالی که بودجه پژوهشگاه سالانه بالغ بر ۷ میلیارد تومان بود و میزان آثار ارائه در سال کمتر از ۱۰۰ عنوان! لذا در خواست شد در صورتی که بنا بر رفع تضییقات نیست، فرد دیگری عهده دار گردد.

چرا سرپرست انتخاب شد، اگر عجله‌ای نبود می‌توانست یک مدیر دائمی انتخاب شود؟

علی‌رغم اهمیت فعالیت مؤسسه و ظرفیت شناخته شده آن متأسفانه اراده ای برای رفع مشکلات آن نبود، استنباط اینجانب این بود که با این شرایط تا مادامی که اینجانب در مسئولیت باشم تغییر داده نمی‌شود وادامه وضع موجود نیز ممکن نبود، لذا درخواست چندین ماهه بود که در این صورت باید به فکر جایگزین باشند، سؤال اساسی این است که چه ضرورتی برای تعیین سرپرست بود؟ مگر امکان پذیرنبود که فردی شایسته این مسئولیت شناسایی شود، مدتی با مؤسسه آشنا شود و سپس این واگذاری مسئولیت صورت گیرد؟ عدم توجه به این مسأله مهم را ناشی از عدم توجه به حساسیت فراوان کار فرهنگی وخساراتی که می‌تواند با غفلت از ظرافت‌های آن برای مؤسسه فراهم آورد می‌دانم. مسأله‌ای که اگر کوچک‌ترین توجهی به آن صورت می‌گرفت باید مسائل مالی مؤسسه ومشکل فضا و…حل می‌شد. امیدوارم به این مسأله توجه شود ومؤسسه دچار مشکلاتی که مانع رشد وبالندگی آن است نشود. گرچه در مسیر مشخص مؤسسه و کتاب‌های مصوب برای حداقل یک سال آینده، ممکن است بازتاب مهمی در ظاهر نمایان نشود، ولی حتی غفلت ناچیزی در کار فرهنگی که مهم‌ترین منبع آن فکر انسان است، برای تک تک مسائل جزیی خسارت بار است وفرصت‌های فراوان مؤسسه از جمله قدرت تأثیر گذاری بر نهاد‌های تصمیم گیر ونقش تصمیم سازی آن در مسائل فراتر از مجموعه مؤسسه را در اختیار رقیبان قرار می‌دهد.

اگر می‌ماندید برنامه‌تان برای گسترش فعالیت‌ها چه بود؟

ـ طبق برنامه مؤسسه در طرح وبرنامه در حال مطالعه مهندسی مجدد وبه روز‌تر شدن فعالیت‌ها بودیم،در مرحله تولید با استقرار کامل برنامه‌ریزی تولید، به سمت استقرار کامل زنجیره تأمین که اکنون نیز در حال اجرا است حرکت می‌کردیم توجه بیشتر به حوزه نشر الکترونیک وحضور فعال‌تر در فضاهای مجازی از برنامه‌‌هایی بود که مقدمات آن فراهم شده است.