نقشه‌برداری

نقشه‌برداری به علم اندازه‌گیری دقیق و تعین موقعیت نسبی عوارض روی سطح زمین اطلاق می‌شود. از این تعریف ساده چنین برداشت می‌شود که هدف، تعیین مختصات نقاط در سه بعد است. در بعضی موارد، برای تعیین موقعیت، بعد زمان نیز مورد توجه قرار می‌گیرد (سنجش‌های نجومی و نقشه برداری ماهواره‌ای). مختصات مطلوب می‌تواند مختصات دکارتی Z,Y,X و یا مختصات عرض و طول جغرافیایی باشد.
معمولاً عملیات نقشه‌برداری شامل دو مرحله برداشت (یا اندازه‌گیری) و محاسبه و ارائه نتایج کار است. در مرحله اندازه گیری، از وسایل و دستگاه‌ها و نیز روش‌های مختلفی استفاده می‌شود تا داده‌های لازم برای مرحله دوم بدست آید. نتایج کار به صورتهای آنالوگ (نقشه، مقاطع طولی و عرضی و...) و یا رقومی (مانند جدول‌ها، مدل‌های رقمی زمین) ارائه می‌گردد.
در نقشه‌برداری از مناطق کوچک اثر کرویت زمین تقریباً ناچیز است و می‌توان زمین را در منطقه کوچکی مسطح در نظر گرفت. در مواقعی که زمین را مسطح فرض کنیم روش نقشه‌برداری, مستوی نامیده می‌شود این فرضیه مادامیکه سطح منطقه مورد نظر از چند صد کیلومتر مربع تجاوز نکند قابل قبول است. نقشه‌برداری مسطح(مستوی) برای کارهای مهندسی، معماری، شهرسازی، باستانشناسی، کارهای ثبت و املاکی، تجاری، اکتشافی بکار می‌رود. برای نمایش اطلاعات جمع‌اوری شده در نقشه‌برداری از سیستم تصویر استفاده می‌گردد
آموزش
نقشه‌برداری در سطوح گوناگون آموزش داده می‌شود. داوطلبان ورود به این رشته باید در ریاضیات (هندسه، مثلثات) و فیزیک دوره دبیرستان قوی باشند و نیز علاقه‌مندی و آمادگی جسمی لازم برای کارهای صحرایی را دارا باشند.
بعضی دروس تخصصی این رشته عبارت‌اند از: راه سازی، تئوری خطاها،سرشکنی, نقشه‌برداری، ژئودزی (جهت تعیین شکل زمین)، فتوگرامتری، کارتوگرافی، هیدروگرافی (نقشه‌برداری از بستر دریا)،نقشه برداری زیر زمینی و ژئودتیک , پروژه و کارآموزی می‌باشند.
امکان ادامه تحصیل در این رشته تا حد دکتری در ایران موجود است.سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت راه و ترابری، وزارت نفت، سازمان آب، سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سپاه و بخش خصوصی از جمله محل‌های جذب فارغ‌التحصیلان این رشته‌است.
شاخه‌ها
به علت وسعت زیاد نقشه‌برداری تقسیمات مختلفی برای آن در نظر گرفته‌اند:
۱- ژئودزی: برای تعیین و بررسی شکل و ابعاد زمین
۲- مکان‌نگاری (توپوگرافی): برداشت و نمایش شکل زمین و محاسبه مساحت وارتفاع هدف اصلی آن تهیهٔ نقشه‌های ارتفاعی است
۳- فتوگرامتری: تهیهٔ نقشه با عکس برداری زمینی، هوایی یا ماهواره‌ای
۴- نقشه‌نگاری: مراحل ترسیم نقشه را گویند تنها بخش نقشه برداری است که هنر در آن دخیل است
۵- سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS): در این سیستم همه اطلاعات به صورت مکان مرجع دسته بندی می‌شوند و کاربردهای فراوانی دارد از جمله ذخیره، بازیابی، به هنگام سازی و پردازش داده‌های مکانی به منظور اتخاذ یا پشتیبانی یک تصمیم برای حل یک مسئله به بهترین روش و کمترین هزینه را ممکن می‌سازد.
۶- سنجش از دور (RS): جمع‌آوری اطلاعات از عوارض سطح زمین، بدون تماس فیزیکی بیشترین اتکای آن به تصاویر ماهواره‌ای است
۷- کاداستر: نقشه برداری ثبتی و یا نقشه برداری که ارزش حقوقی داشته باشد
۸- آب‌نگاری: یا همان هیدروگرافی تهیه نقشه و دادهای مکانی از ژرفای آب‌ها
رشته‌ها
-نقشه‌برداری مسیر: برای طرح و پیاده کردن مسیرها از قبیل راه و راه آهن و کانال کشی و غیره استفاده می‌گردد.
۲-نقشه‌برداری زیرزمینی: موضوع آن برداشت یا پیاده کردن نقشه‌های تونل و معادن و غیره‌است.
۳-نقشه‌برداری هیدروگرافی: به منظور داشتن موقعیت عمق دریاها و رودخانه‌ها جهت عبور و مرور کشتی‌ها، زیردریائی‌ها، محل عبور لوله‌های نفت وگاز دراعماق دریاها، ایجاد اسکله‌های جدید ومکانیزه، احیای بنادر و تاسیسات ساحلی متعلق به آنها و همچنان بهره‌برداری صحیح و بهینه از دریاچه‌ها و سدها برای مقاصد و اهداف مختلف از آن استفاده می‌شود.
۴-نقشه‌برداری نظامی: برای تهیه نقشه‌های نظامی و تعیین نقاط مهم استراتژیکی یک منطقه و برای اهداف نظامی و آرایش و استقرار نیروهای رزمنده و مواضع تعرضی و دفاعی با مقیاس بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵-نقشه‌برداری ثبتی: که هدف آن تعیین حدود اراضی و مساحت قطعات ملکی است.
۶-نقشه‌برداری شهری: برای تهیه و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی و هادی شهرها به کار می‌رود.
نرم‌افزارها
با پیشرفت علم و گسترش نرم افزارهای کامپیوتری باعث شد که دیگر روش‌های سنتی جای خود را به نرم افزارهای بدهد. که می‌توان به چند نرم افزار پرکاربرد اشاره نمود

  • اتودسکاتوکد (به انگلیسی: Autodesk Auto CAD): نخستین نرم افزار نقشه کشی جان واکر و پایه گذار شرکت اتودسک، مبتکر نرم افزار اتوکد که در سال ۱۹۸۲ وارد بازار شد. نخستین نسخه آن کمتر از دو مگابایت حجم داشت و تنها شامل ۱۷ دستور برای ترسیم بود. در حال حاضر ۲۴ نسخه (از اتوکد ۱ تا ۲۰۱۱) انشتار یافته که می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد


  • دوره اول:تکامل نرم افزار با تکمیل دستورالعمل‌های ترسیمات دوبعدی تا اتوکد ویرایش ۱۰ ادامه دارد
  • دوره دوم: امکان ایجاد فضای سه بعدی با خصلت صفحه‌ای در محیط اتوکد ۱۰
  • دوره سوم:استفاده از فناوری پنجره‌های محاوره‌ای در نرم افزار وآسان سازی ارتباط با صفحه کار اتوکد ۱۱ و ۱۲
  • دوره چهارم: امکان ایجاد احجام سه بعدی در محیط‌های ۱۴ به بعد. توانایی ایجاد اشکال سه بعدی پیچده قابلیت برنامه نویسی به زبانهای مایکروسافت ویژوال بیسیک و اتو لیسپ استفاده از امکانات سیستم عاملمایکروسافت ویندوز استفاده از امکانات چند کاربری و امکان ارتباط با نرم افزارهای دیگر. در ویرایش‌های ۲۰۰۰ به بعد ایجاد گرددید

در سال ۲۰۰۰ شرکت اتودسک رسما نرم افزار را که توانایی زیادی در زمینه نقشه برداری ، راهسازی ، کارتوگرافی و... به همراه داشت و نقطه عطفی در صنعت نرم افزارهای نقشه برداری گردید (نخستین نگارش آن اتوکد لند دولاپمنت ۲۰۰۰ و آخرین نگارش اتوکد لند دسکتاپ ۲۰۰۹) برای مهندسین نقشه براری عرضه گردید.
نرم افزار "اتوکد سیویل تری دی" ( Autodesk Auto Cad Civil 3D) بعد از نرم افزار" لند " به بازار آمد که بسیار کاربر پسند بوده و کارآمدتر از آن می‌باشد. نرم افزار نقشه یار - تنها نرم افزار نقشه برداری محصول ایران میباشد که توسط شرکت سامانه توسعه نقشه از سال 2010 در سایت stn.ir به معرض نمایش و فروش رسیده است.