قم

قم



°۵۰٫۸۸شرقی °۳۴٫۶۵شمالی
اطلاعات کلی
کشور ایران
استان قم
شهرستان قم
بخش مرکزی
نام(های) قدیمی کُنب
مردم
جمعیت ۹۵۹٫۱۱۶ نفر
زبان‌ گفتاری فارسی[۱]
مذهب شیعه
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا ۹۳۰ متر
اطلاعات شهری
ره‌آورد سوهان
پیش‌شماره تلفنی ۰۲۵۱
وبگاه وب‌گاه شهرداری قم
قُمْ (پارسی میانه: کُنب [۲]) از شهرهای تازه توسعه یافته در دوران جمهوری اسلامی می باشد که پیش از این از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است. شهر قم مرکز استان قم و نیز مرکز شهرستان قم می‌باشد. این استان در سال ۱۳۷۵ خورشیدی به تصویب هیئت دولت ومجلس شورای اسلامی به استان تبدیل شد و کوچک‌ترین استان ایران است. قم در منطقه‌ای خشک و کویری واقع گردیده‌است . قم از شمال به استان های مرکزی و تهران از جنوب به استان های اصفهان و مرکزی و از غرب به استان مرکزی و از شرق به استان سمنان محدود است.
جمعیت این شهر برطبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۹۵۹٫۱۱۶ نفر بوده‌است.
محتویات



  • ۱ تاریخ
    • ۱.۱ وجه تسمیه
    • ۱.۲ دوران باستان
    • ۱.۳ دوران میانه
    • ۱.۴ دوران معاصر

  • ۲ مردم شناسی
    • ۲.۱ آمار

  • ۳ جغرافیا
    • ۳.۱ محله‌ها
    • ۳.۲ آب و هوا
    • ۳.۳ تامین آب از لرستان
      • ۳.۳.۱ اعتراض‌ها و خسارت‌ها


  • ۴ آموزش
    • ۴.۱ دانشگاه‌ها

  • ۵ منابع
  • ۶ پیوند به بیرون
تاریخ

وجه تسمیه

ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای کلبه‌مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، باز می‌گردد. قُم تلفظی از نام کومه است.
دوران باستان

از وضعیت این شهر در دوران ایلامی، مادها و هخامنشیان هیچ اطلاعاتی موجود نیست. بنا بر نقل گریشمن، محدوده کنونی قم جزو دومین دسته سکونتگاه‌های پیش از آریایی فلات ایران بوده‌است. بنا بر این قول و همچنین بر اساس حفاریهای انجام شده در محل تپه قمرود، قدمت سکونت در این منطقه به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. آثار این حفاریها در موزه ایران باستان و نیز موزه آستانه قم موجودند.
بر اساس اسطوره‌ها این شهر را ساخته خمانی دختر بهمن می‌دانند و شاید نام کنونی «قم» و پیشینش «کم» که به این شهر اطلاق می‌شده و می‌شود نیز از همین ریشه بوده باشد. در اسناد دیگری آمده که زمانی پیش از ساسانیان این شهر دچار تخریب و ویرانی می‌شود و قباد ساسانی زمانی که از آن می‌گذرد دستور می‌دهد دوباره شهر را آباد کنند، لذا در تاریخ آن دوران این شهر را به نام ویران آبادان کرد کواد (قباد) یعنی شهر ویرانی که قباد آنرا آباد کرد، می‌شناسند.
در حفاری‌های جدید در تپه‌های قلی درویش در نزدیکی مسجد جمکران اثاری از کوره‌های عصر اهن با حدود سه هزار سال پیش بدست امده‌است که مشخص می‌کند این شهر در گذشته درشرق محل فعلی بوده ودر اثر تغییر مسیر قمرود به سمت غرب کشیده شده‌است در اسناد تاریخی نظیر نزهه القلوب حمدالله مستوفی نیز آمده که پیش از اسلام این شهر را به دلیل زعفران و پسته مرغوبش می‌شناخته‌اند.
دوران میانه

پس از اسلام و با تسخیر این شهر در سال ۲۳ هجری بدست سپاه اعراب مسلمان به فرماندهی ابوموسی اشعری، ناحیه‌ای از شهر کنونی قم که آن زمان کمیدان نام داشت به سکونتگاه اعراب تبدیل گردید. پس از آنهم ناحیه دیگری در آنسوی رودخانه قم (اناربار) با نام ممجان جزو ناحیه استقرار و زندگی اعراب قرار گرفت که در آن زمان عمدتا از طایفه اشعری بودند و امروزه هم بخشی از جمعیت شهر قم را نوادگان خاندان اشعری تشکیل می‌دهند.
پس از مرگ و دفن فاطمه معصومه خواهر امام هشتم شیعیان در این شهر در سال ۲۰۱ هجری قمری این شهر به یکی از پایگاههای شیعیان تبدیل شد. از مهمترین اتفاقات تاریخی که در بنای شهر قم تاثیر داشته‌اند و دوران رونق و یا رکود زندگی در آن را سبب گردیده‌اند می‌توان موارد زیر را برشمرد: سلطه آل بویه و وزیر ایشان صاحب بن عباد و رونق فراوان شهر، هنوز هم ابنیه‌ای در شهر از این دوران وجود دارند: مسجد جامع قم، میدان کهنه (میدان حکومتی دوران آل بویه).
حمله تیمور گورکانی و نابودی تمام حصار شهر و فرار بسیاری از ساکنین شهر، استقرار دولت صفوی و رونق دوباره این شهر، تعداد زیادی آثار تاریخی از این دوران نمایانگر رونق و شکوه شهر هستند.
حمله پشتون‍ها به قم و استقرار در آن برای مهیا شدن برای حمله به اصفهان و برانداختن صفویه، خرابی این دوره از حمله تیمور کمتر نبود.
دوران معاصر

در سال ۱۳۴۲ شمسی (۱۹۶۳ میلادی) با شروع حرکت روح‌الله خمینی از این شهر، قم به مرکزی فعال برای انقلاب اسلامی تبدیل شد.از آخرین وقایع تاریخی معاصر قم می‌توان به تخریب حسینیه شریعت منسوب به دراویش گنابادی در بهمن ۱۳۸۴ و درگیری‌های آن، بین دراویش و نیروهای انتظامی، اطلاعات، بسیج و لباس شخصی‌های نظام اشاره نمود. [۳] [۴] [۵] [۶]
مردم شناسی

در تمام قسمت های شهرستان قم زبان ارتباطی همان فارسی رایج است و مورد استفاده قرار می گیرد.
آمار

جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۹۵۹٫۱۱۶ نفر بوده‌است.[۷]

  • ۹۹٫۷۶ درصد جمعیت شهر مسلمان هستند و مابقی را پیروان دیگر ادیان الهی تشکیل می‌دهند.

جغرافیا

شهری است در حاشیه کویر، که در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار دارد. آرامگاهمعصومه دختر امام موسی کاظم و مسجد جمکران و بیش از چهارصد امامزاده دیگر و حوزه‌ها و مدارس علمیه قم و مساجد تاریخی و مهم مثل مسجد جامع و مسجد امام حسن و مسجد باب الجنه و مسجد رفعت و موسسات آموزشی و بین‌المللی و رودخانه قمرود با آن طغیانها و پرآب شدن‌های قدیمی که این روزها به علت احداث سد ۱۵خرداد و دلایل جوی کم آب و یا بی آب شده، از جمله جاذبه‌های توریستی شهر قم می‌باشند.
محله‌ها



مرقد فاطمه معصومه در قم



[۸]
محله‌های قدیم قم که از شهر تاریخی قم به یادگار مانده‌اند عبارتند از:
محلات قبل از اسلام: محله شهرستان واقع در محدوده جنوب شهر کنونی قم حوالی خیابان هنرستان، نهر شهرستان کماکان اراضی مزروعی جنوب این ناحیه را مشروب می‌کند......
محلات اوایل دوره اسلامی: میدان کهنه، مسجد جمعه، چهل اختران، دروازه ری، عربستان، میدان میر، شاهزاده حمزه، بازار کهنه.....
محلات مربوط به دوره صفویه و قاجار: چهار مردان، سیدان، پنجعلی، سلطان محمد شریف، خندق، دروازه کاشان، آستانه، سفیداب، باغ پنبه، بازار نو.....
در چهار دهه گذشته روند مهاجرت به شهر قم به نحو فزاینده‌ای افزایش یافت، به گونه‌ای که محلات زیادی به بافت قدیم شهر افزوده شد و جمعیت شهر نیز طی چند سال گذشته از مرز ۱ میلیون نفر گذشته‌است. تعدادی از محلات جدید شهر قم با نامهای یزدانشهر، صفائیه، دورشهر، زنبیل‌آباد، سالاریه، صفاشهر، نیروگاه(توحید)، شاهزاده ابراهیم، خاکفرج، باجک ،۳۰متری کلهری ۳۰ متری کیوانفر، مهدیه، شاه سید علی، قائم، شهرک امام خمینی، قم نو و دهها محله دیگر نامیده شده‌اند.
از خیابان‌های مهم قم می‌توان به آیت‌الله مرعشی نجفی(ارم)، بلوار عمار یاسر، بلوار جمهوری، بلوار معلم، انقلاب، طالقانی (آذر)، امام الخمینی، سمیه، صدوقی، توحید، فاطمی، بلوار امین، هنرستان، سالاریه، باجک، دورشهر، صفائیه، عطاران، زنبیل آباد، بهشتی، ارم و کیوانفرو امام زاده ابراهیم اشاره کرد.
مسجدهای مهم آن عبارتند از مسجد امام حسن عسکری، مسجد اعظم، مسجد جَمکَران، مسجد طباطبایی، مسجد جامع (مصلی بزرگ قدس، مسجد امام حسن مجتبی.
-اشعری ها:از اعراب یمانی بودند که از کوفه به قم امدند. ۲-طایفه بنی هاشم:از پنج طایفه تشکیل شده بودند.مانند:سادات طباطبایی-اسماعیلیه-موسوی و نظری. ۳-طایفه بیگدلی:صاحب ملک و زمین بودند و در دوره زندیه به قم امدند. ۴-طایفه حاجی حسینی:اجداد انها از اطراف گرجستان بودند و از غلامان صفوی بودند. ۵-طایفه زندیه:از بقیه طایفه کریم خان زند بودند.ابتدا در دهات جعفر اباد و نصرت اباد و کوه یزدانو بین قم و ساوه زندگی میکردند. ۶-طایفه سعدوند:از ایلات فارس بودندو در زمان قاجار به قم امدند ۷-طایفه گائینی:از ایلات فارس بودند و دارای گوسفندان زیاد و شتر دار بوده اند در زمان ناصرالدین شاه یا اقا محمد خان به قم امدند. ۸- طایفه کلهر:از ایلات کرمانشاه بودند که بیشتر خدمتکار علما و اعیان و اشراف بودند و در دوره قاجار به قم امدند ۹-طایفه عبدالملکی:از طوایف بختیاری بودند. ۱۰-طایفه خلج شاد قلی:در حومه قم در ابادی شادقلی سکنی گزیدند و از خلج ها قم بودند.
آب و هوا

آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی کشور در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می‌شود چون نزدیک به منطقه بیابانی مرکز ایران است. تابستانهای آن گرم و خشک و زمستانهای آن کم و بیش سرد است اختلاف دمای سالانه نسبتاً زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد.
تامین آب از لرستان

نوشتار اصلی: انتقال آب الیگودرز به قم
پس از اجرای طرح انتقال آب از الیگودرز در شرق استان لرستان به قم که رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم « طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام می‌برند، شهرستان الیگودرز اکنون تامین کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم می‌باشد.[۹][۱۰][۱۱] به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آبهای دنیا است.[۱۲]
در مجموع ظرفیت انتقال و جمع‌آوری آب در این طرح ۲۳ متر مکعب بر ثانیه است در حالی که بیشترین میزان آبی که از سد کرج به تهران می‌آید ۱۱ متر مکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سامانه یادشده بیش از دو برابر آب انتقالی از سد کرج به تهران است. این سامانه سالیانه ۱۸۳ میلیون متر مکعب آب به پشت سد کوچری منتقل می‌کند. ظرفیت نهایی انتقال آب در این پروژه ۵۰۰۰ لیتر در ثانیه است.[۱۳][۱۴] مقدار انتقال آب برای افق سال ۱۴۱۰ به ۲۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که مطالعات آن در حال انجام است.[۱۳][۱۵]


اعتراض‌ها و خسارت‌ها

انتقال آب از شرق استان لرستان و شهرستان الیگودرز به شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده‌است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه یی برای این روستاها در نظر گرفته نشده‌است.[۱۶] این طرح درحالی برای استان‌های دیگر هدف گذاری شده‌است که ۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند و ۶۸ هزار جمعیت روستایی این استان به وسیله تانکر آب رسانی می‌شوند.[۱۷][۱۸][۱۹] از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که حجت الله رحمانی نماینده شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند. خشک شدن چاه‌ها و چشمه‌های شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است.[۲۰]
این پروژه تنها پروژه ایران است که کلنگ آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدا در مقصد طرح به زمین زده شده‌است.[۲۱]

آموزش

دانشگاه‌ها


  • موسسه آموزش عالی طلوع مهر قم[۱]
  • دانشگاه صنعتی شهاب دانش (برق - فناوری اطلاعات و ارتباطات )[۲]
  • پردیس قم دانشگاه تهران
  • دانشگاه قم
  • دانشگاه صنعتی قم
  • دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
  • دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد استان قم[۳]
  • دانشگاه مفید
  • دانشگاه پیام نور قم[۴]
  • دانشگاه معصومیه قم[۵]
  • آموزشکده فنی پسران قم[۶]
  • دانشگاه علوم پزشکی قم
  • دانشگاه حکمت قم[۷]
  • مرکز علمی کاربردی جامعه المصطفی العالمیه http://uast.miu.ac.ir
  • دانشگاه باقرالعلوم http://bou.ac.ir
  • موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی http://iki.ac.ir
  • دانشگاه ادیان و مذاهب
  • پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامیhttp://iict.ac.ir
  • دانشکده شهید محلاتی
  • پژوهشکده دانشنامه نگاری دینیhttp://ency.iict.ac.ir

منابع


  • ↑ وبگاه ایران. بازدید: سپتامبر ۲۰۱۱.
  • ↑ فرهنگ فارسی معین
  • ↑ : SharifNews.ir:: کالبدشکافی تخریب حسینیه دراویش گنابادی
  • ↑ آفتاب - دلجویی از دراویش قم
  • ↑ BBC ‮فارسی‬ - ‮ایران‬ - ‮نامه سرگشاده به آیت‌الله خامنه‌ای در مورد دراویش گنابادی‬
  • ↑ UNHCR | Refworld | Iran: Clashes highlight 'demonization' of Sufi Muslims
  • ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران
  • ↑ تبیان
  • ↑ «نماینده قم:طرح انتقال آب'دز'، رویای مردم این استان را محقق می کند» ‎(فارسی)‎. خبرگزاری ایرنا، ۲۷ فروردین ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «آب رودخانه دز به قم رسید» ‎(فارسی)‎. وب‌سایت جام‌جم آنلاین، ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «آب شیرین به قم رسید» ‎(فارسی)‎. واحد مرکزی خبر جمهوری اسلامی ایران، ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «طرح انتقال آب به ۴۰ شهر و روستای قم». جام جم آنلاین، ۱۶ آبان ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ‎۴ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ روزنامه جام‌جم، صفحه ۱۵، دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۰، سال دوازدهم، شماره ۳۱۵۲
  • ↑ «مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران» ‎(فارسی)‎. ایرنا، ‎۴ اردیبهشت ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ gozashteh/Barnameh 221/page-8.htm «با اجرای طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دزهفت شهر کم‌آب ایران مرکزی سیراب می‌شود» ‎(فارسی)‎. معاونت برنامه ریزی ونظارت راهبردی رئیس جمهور. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «اینجا روزی رودخانه بود». روزنامه اعتماد ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  • ↑ «۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند» ‎(فارسی)‎. روزنامه مردم سالاری، ‎۱۹ بهمن ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «۶۸ هزار روستایی چشم به آب تانکر دارند / زاگرس نشینان تشنه‌اند!» ‎(فارسی)‎. خبرگزاری مهر ‎۲۳ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «۸۸۸ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند» ‎(فارسی)‎. خبرگزاری مهر ‎ ۲۲دی ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  • ↑ «الیگودرز قربانی طرح انتقال آب به قمرود». آبنمانیوز۲ اردیبهشت ۱۳۸۹.
  • ↑ «۶۸ هزار روستایی چشم به آب تانکر دارند / زاگرس نشینان تشنه‌اند!» ‎(فارسی)‎. خبرگزاری مهر ‎۲۳ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ‎‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰.



  1. ^ در این باره ر.ک. به «بحارالانوار»، ج ۶۰، ص ۲۱۰ به بعد
  2. ^ «حضرت مهدی (عج) فروغ...»، ص۲۹۳ به بعد