«قم» نامی است آشنا که در کلام اهل بیت علیهم السلام و کتب تاریخ نویسان معروف جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است؛ اما اینکه نامگذاری این سرزمین در چه زمان بوده است و چه کسی این شهر را بدین نام خوانده است، ما را به کنکاش پیرامون نام قم و سبب این نامگذاری می کشاند.
احمد بن ابی عبدالله برقی می نویسد :

«‌شهر قم را از برای آن قم نهادند که در ابتدای حال،‌ محل جمع شدن آب بوده است و هیچ رهگذری برای عبور نداشته است و در طرف آن انواع گیاه و سبزه پدید آمده است و در (زبان) عرب جمع شدن آب را قم گویند».

در جای دیگر آمده است :‌
«بر اثر جمع شدن و رویش علفزارها (در این سرزمین) صحرا نشینان در آن نقطه تجمع کردند و چادرهایی برای سکونت بنا نموده اند که به آن خانه ها و چادرها «کومه» می گفتند با گذشت زمان کومه را مخفف کردند و «کُم» ‌ گفته و سپس معرب (به تلفظ عربی) کردند و قم خواندند.»‌
همچنین وجه دیگری در این باره ذکر کرده اند :

اینکه «کُم» به وسیله اشعری ها از کمندان (‌که یکی از قریه های تشکیل دهنده شهر قم بود)‌ گرفته شده و به منظور تخفیف در تلفیظ آن، قسمت دوم آن را حذف کرده و «کُم» نامیدند و کاف را تبدیل به قاف نمودند و گفتند قم.»